Modada geri dönüşüm sorunu çözülüyor

10 Haziran 2024

Giysiler, günümüz hızlı moda kültüründe gittikçe artan bir şekilde tek kullanımlık hale dönüştü. Sadece küçük bir yüzdesi toplanmakta ve yeniden kullanılabilir malzemeye dönüştürülmektedir, bunun sebebi kısmen yeni giysilerin çoğunun geri dönüştürülmesi zor sentetik ve doğal elyafları bir arada kullanıyor olmasıdır. Bu, çevre açısından büyük bir sorun olup, değerli kaynakları israf etmektedir. GEA, tekstil değer zincirinde döngüselliği destekleyen endüstriyel ölçekte çözümler sunmaktadır.

Yaşam standartları birçok ülkede yükseldikçe, “hızlı moda”ya yani bir düğmeye tıklayarak sipariş edilebilen ve birkaç gün içinde evinize gönderilebilen ucuz kıyafetlere olan talep de artmaktadır. BM Sürdürülebilir Moda Birliğine göre, covid pandemisinden önce ortalama bir tüketici 15 yıl öncesine göre yüzde 60 daha fazla kıyafet satın aldı ve her bir ürünü eskinin yarısı kadar bir süre kullandı. Hızlı moda fenomeni, on yıllardır süregelen bir zorluğun altını çizmekle kalmayıp zorluğu kelimenin tam anlamıyla daha da sıkıntılı bir hale getiriyor: tekstil ürünlerinin ve tekstil üretiminin çevresel etkilerini azaltma ihtiyacı. BM Çevre Programı 2023 “Tekstil Değer Zincirinde Sürdürülebilirlik ve Döngüsellik” raporunda da belirtildiği gibi, bu endüstri trilyonlarca litre su kullanıyor, okyanuslardaki yıllık mikroplastik kayıplarının yaklaşık yüzde dokuzunu oluşturuyor ve küresel karbon emisyonlarının yüzde sekizinden sorumludur.

Bunun yanı sıra, BM Sürdürülebilir Moda Birliği, geri dönüşüm yetersizliği ve satılmayan giysilerin çöpe gitmesi nedeniyle moda endüstrisinin her yıl (Covid öncesi) tahminen 500 milyar ABD doları değer kaybettiğini tahmin ediyor. Ömrünü tamamlamış tekstil ürünlerine yönelik sürdürülebilir çözümler, birçok ülkede ya yeterince gelişmemiş ya da tamamen yoktur. Tekstil atıklarının yüzde biri kadar küçük bir kısmının elyaftan-elyafa geri dönüştürüldüğü genel olarak bildirilmektedir. Bu durum, özellikle polyester (polietilen tereftalat (PET)) gibi sentetik maddelerden ve pamuk gibi organik liflerden yapılan karışık tekstil ürünleri için daha da vahimdir. Textile Exchange, 2022 yılına ait “2025 Geri Dönüştürülmüş Polyester Sorunu” yıllık raporunda, konfeksiyon endüstrisinin 2019 yılında 32 milyon ton polyester elyaf kullandığını ve bunun sadece yüzde 14’ünün geri dönüştürüldüğünü (rPET) tahmin etmiştir.

Doğrusal değer zincirinden döngüsel değer zincirine geçiş

Çöpe atılmış giysilerin su yollarını tıkadığı veya yavaş bir şekilde yanan çöp yığınları oluşturduğu sahneleri, medyanın yön verdiği günümüz dünyasında gözden kaçırmak zor. Haklı olarak, tüketiciler kadar hükümetler de atılan giysilerin daha fazla geri dönüştürülmesini talep ediyor; ve çabaları meyvelerini vermeye başlıyor.

2020 yılında Fransa, satılamayan giysilerin imhasını yasaklayan bir yasa çıkardı ve 2024 yılına itibariyle tekstil atıklarının yüzde 70’ini geri dönüştürmeyi hedefledi. Haute couture’nin tarihi merkezlerinden biri olan Fransa, tekstil ürünlerinin toplanmasını, tasnifini ve geri dönüştürülmesini sanayileştirerek moda atıklarını yarı yarıya azaltıyor ve hatta kendi vatandaşlarını giysi ve ayakkabılarını tamir ettirmeye teşvik ediyor. 2024 yılında AB, küçük ve orta ölçekli işletmeler için bazı istisnalarla birlikte, satılmayan giysilerin ve iade edilen ürünlerin imha edilmesini yasaklayan yasayla aynı yolu izledi. Ve 1 Ocak 2025 itibariyle, tüm AB üye ülkeleri tekstil ürünlerini ayrı olarak toplamakla yükümlü olacaktır. İsveç, Fransa ve Danimarka şimdi tekstil ürünü atıklarının gelişmekte olan ülkelere ihracatını düzenleyen yeni küresel kuralları AB’nin uygulamasını istiyor ve bu konu halen görüşülüyor.

Karışık elyaflı giysiler için döngüsel bir değer zinciri, tekstil tedarik zincirine giren işlenmemiş PET ve pamuk miktarını büyük ölçüde azaltabilir. Ancak, daha karmaşık olan bu ürünleri geri dönüştürebilmek için, yeniden kullanılabilir polimerleri ve elyafları ayırmak, izole etmek ve oluşturmak için kimyasal bir proses gerekmektedir. İlk adım olarak malzeme, kimyasal maddeler kullanılarak moleküler düzeye kadar parçalanır. Daha sonra, kirleticiler uzaklaştırılır. Sonuç olarak PET gibi yüksek kaliteli bir polimer elde edilir ki bu polimer yeni giysilerde veya diğer uygulamalarda yeniden kullanılabilir. Kulağa basit geliyor. Ancak, özellikle sürdürülebilir bir şekilde yapılacaksa, mühendislik, proses ve kimyasal uzmanlık gerektiren çeşitli adımlar söz konusudur.

Giysilerden PET geri dönüşümü için GEA çözümü

PET şişe geri dönüşümündeki başarısınınn ardından GEA, şimdi bu uzmanlığını giysilerden PET geri dönüşümünü mükemmelleştirmede kullanmaktadır. En yaygın senaryo, GEA’nın komple kimyasal geri dönüşüm hatları geliştiren şirketlerle iş ortaklığı yapmasıdır. GEA’nın sunduğu bu çözümlerden bazıları, PET’in ikinci bir hayat yaşamasını sağlayan yenilikçi evaporasyon, kristalizasyon, reaksiyon, distilasyon, katı-sıvı separasyonu ve kurutma çözümleridir.

Evaporatörler ve kristalizatörler, suyun proses yoğuşmasından geri dönüştürülmesini sağlayan mekanik buhar rekompresyonu (MVR) ile ısıtılır. GEA mümkün olduğunca, müşterilerin bu prosesten çıkan atık ısıyı yeniden kullanmasına, bunu bir enerji kaynağına dönüştürmesine ve değerli organik bileşikleri geri kazanmasına da yardımcı olmaktadır. Geri dönüşüm prosesinden elde edilen sodyum sülfatın yeniden kullanımına yönelik çözümler (kapalı döngü opsiyonu olarak, diğer uygulamalar için değerli bir ürün olarak veya her iki şekilde de) şu anda geliştirilmektedir.

GEA’nın ABD’de yerleşik müşterisi olan Circ, tekstil geri dönüşümündeki en büyük zorlukların üstesinden gelmektedir. Konu polikotona geldiğinde, Circ, pamuk ve polyester karışımlarını tamamen ayırmak için sadece ısı, su ve düşük oranda (<5) kimyasal madde kullanarak polyester elyaflarını sıvıya dönüştüren bir hidrotermal proses kullanmaktadır. Sonuç olarak, hem monomer hem de pamuk zarar görmeden korunur ve yeni tekstil ürünlerinde yeniden kullanım için uygundur.

Bu proses dahilinde GEA, Circ'i monomer geri kazanım aşamasında desteklemektedir. GEA Evaporasyon & Kristalizasyon Direktörü Laurent Palierne, “Circ, monomer geri kazanımı ve yan-ürün arıtımında hassas hedefler belirlemektedir” diye açıklıyor. “Prosesin anahtar önemdeki aşamalarını test merkezlerimizde başarıyla rafine ettik ve çoğalttık, bu da kompleks monomer geri kazanım prosesinin gerektirdiği hassasiyeti elde etmemizi sağladı.” GEA, test merkezleri ile birlikte, evaporasyon, kristalizasyon, ısı transferi, karıştırma, katı ve sıvı separasyonu, distilasyon ve kurutma alanlarında onlarca yıllık uzmanlığa sahiptir, bu da GEA’yı Circ gibi müşteriler için doğal bir iş ortağı haline getirmektedir. Bu işbirliği, dünyanın tekstil ürünlerine yönelik ilk özel PET geri dönüşüm tesisi için şablon görevi görebilecek yeni bir proses tasarımı ile sonuçlanmıştır; Circ, yeni tesisinin devlet finansmanının daha kolay sağlandığı Avrupa’da 2027 itibariyle faaliyete geçmesini bekliyor.

Moda yeniden yorumlandı: Herkes katkı sağlayabilir

Moda endüstrisine trendler yön verir. Her yeni sezon, yeni renkler ve yeni tasarımlar getirir. Maalesef bir trend değişmeden kalıyor: döngüsel bir tekstil değer zinciri oluşturmadığımız takdirde tekstil ürünlerinin ve tekstil üretiminin çevre üzerindeki artan olumsuz etkisi. GEA’nın endüstriyel PET geri dönüşüm prosesinde önemli boşlukları doldurduğu gibi, herkesin giysilerin çevre üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmada oynayabileceği bir rol vardır.

Tüketiciler “az ama öz” tutumunu benimseyebilir, mikroplastiklerin dökülmesini önlemek için ürünleri daha az sıklıkta yıkayabilir ve giysileri çöpe atmak yerine tamir etmenin ve geri dönüştürmenin yollarını bulabilir. Giyim markaları da, ürünleri için daha fazla sorumluluk almalarını sağlayan birçok kaldıraca sahiptir. Daha fazla geri dönüştürülmüş hammadde kullanabilir, satış sonrası onarım ve kendilerine ait ikinci el ürünlerini sunabilir ve satılmayan veya iade edilen ürünleri yakmak yerine geri dönüştürebilirler. Yaratıcı olma zamanı!

Palierne, “Özellikle sentetikler söz konusu olduğunda, tekstil geri dönüşüm teknolojisinin ölçeklendirilmesinin olumlu etkileri çok büyüktür" diyor. “Markaların daha fazla satılmamış ürünü geri dönüştürmesine ve üreticilerin üretimlerine geri kazandırabilecekleri bir fiyata rPET üretmelerine yardımcı olabiliriz.” Moda ve daha büyük olan tekstil endüstrisi daha döngüsel hale geldikçe, işlenmemiş PET üretiminden kaynaklanan zararlı emisyonlar azalır, küresel sulara daha az mikroplastik karışır ve pamuk üretiminden kaynaklanan tüketim ve bunun için kullanılan topraklar da azalır. GEA’nın tekstil geri dönüşüm müşterileri için doğru çözümü bulma ve daha iyi bir dünya için mühendislik yapma konusundaki büyük tutkusu işte bu yüzdendir.